چگونه نحوه مدیریرت دانشگاهها در ایران می‌‌تواند مسیر آینده کشور را تعیین کند
زمانی که آخرین رای در مجلس شورای اسلامی نشان داد رضا فرجی دانا، وزیر اصلاح طلب علوم، تحقیقات و فناوری، موفق به کسب رای اعتماد نشد، اصولگرایان تند رو در مجلس قادر به پنهان کردن شادمانی خود نبودند. فریاد‌های ناشی از خشنودی آنان در صحن مجلس شروع به پیچیدن کرد. این یک برد سیاسی ارزشمند بود.
بدین ترتیب فرجی دانا اولین وزیر دولت معتدل حسن روحانی شد که توسط مجلس غالبا اصولگرا از سمت خود بر کنار شد. با این حال، برای استیضاح کنندگان این اتفاق صرفا برکناری یک شخص نبود، بلکه ضمانتی بود بر اینکه دانشگاههای ایران دوباره تبدیل به پایگاه اصلاح طلبی نخواهند شد. روز بعد از استیضاح، روزنامه کیهان در سر تیتر اول خود صریحاً اعلام کرد: » مجلس شاخ فتنه را شکست « .
دانشگاهها در ایران برای تمامی جناحین سیاسی یک میدان سیاسی و فرهنگی حساس قلمداد می‌‌شوند. برای عناصر اصلاح طلب یک پایگاه اجتماعی هسته‌ای و پویا به شمار می‌‌روند، و برای اصولگرایان یک کانال ایدئولوژیک، امری که آنان را مستلزم نظارت رسمی می‌‌کند. با شروع به کار دولت اعتدال گرای روحانی که دادن استقلال بیشتر به دانشگاه را یکی از برنامه‌های خود می‌داند، کشمکش سیاسی برای تعیین مسیر آینده دانشگاه آغاز شده است.
سعید پیوندی، جامعه شناس مقیم فرانسه که پژوهش‌های متعددی در زمینه نظام آموزشی ایران انجام داده است در مورد اهمیت دانشگاهها در حیات سیاسی و فرهنگی کشور این گونه گفت: » حساسیت دانشگاهها در ایران به این است که هر کدام از جناح‌های حکومتی فکر می‌‌کنند تا حدود زیادی آینده جامعه و میزان نفوذشان در جامعه به نوع اداره دانشگاه و به نحوه نفوذشان در دانشگاه بستگی دارد « .
بورسیه‌های غیر قانونی خطری برای استقلال دانشگاه
آقای روحانی در کمپین انتخاباتی خود بارها وعده تغییر جو امنیتی حاکم بر دانشگاههای کشور را داد. مطابق این برنامه آقای فرجی دانا با شروع وزارت خود اقدام به رفع محرومیت برخی دانشجویان ستاره دار از ادامه تحصیل کرد. وی همچنین برخی استادان منتقد دولت قبلی را که زودتر از موعد بازنشسته شده بودند به دانشگاه برگرداند.
آقای فرجی دانا که قبل از این در دی ماه سال گذشته از مجلس کارت زرد گرفته بود، سرانجام ۲۹ مرداد در جلسه استیضاح مجلس حضور یافت. در طول جلسه استیضاح، برخی نمایندگان منتقد اقدام به پخش کلیپ‌هایی نمایشگر حضور برخی مشاوران آقای فرجی دانا در تظاهرات دانشجویان پس از انتخابات ریاست جمهوری سال ۸۸ کردند. او همچنین به علت اعطای قدرت بیشتر به هیأت مدیره دانشگاهها در تعیین ریاست دانشگاه، و نیز برگرداندن دانشجویان ستاره دار و استادن بازنشسته مورد انتقاد شدید قرار گرفت.
ولی موضوعی که بیش از هر چیز، اصولگرایان تند رو را تحریک کرد و منجر به طرح استیضاح شد، افشای اخیر اعطای هزاران مورد بورسیه غیرقانونی در دو دولت قبلی بود. این مساله دو وزیر سابق علوم را مستقیماً زیر سوال می‌‌برد.
در ۴ خرداد سال جاری، مجتبی صدیقی معاون وزیر علوم از اعطای بیش از ۳۰۰۰ بورسیه دکترای غیرقانونی در دو دولت قبلی خبر داد. به گفته وی این بورسیه‌ها در مغایرت با بند‌های قانونی در مورد سن و نمره مقطع کارشناسی ارشد داوطلبان اعطا شده بودند.
این موضوع از آن جهت برای استقلال دانشگاهها اهمیت دارد که این دانشجویان مقطع دکترا می‌‌توانند بعدا استاد دانشگاه شوند.
همزمان با اوج گرفتن مناقشه ،ایلنا خبرگزاری کار ایران، گزارشی منتشر کرد که مدعی می‌‌شد طبق اسناد جدید، » برخی مدیران رسانه‌ای منتسب به اصولگرایان، نمایندگان مجلس، اعضای درجه اول خانواده برخی از وزرای دولت احمدی نژاد « در میان دریافت کنندگان بورسیه‌های غیرقانونی قرار دارند. لیستی از اسامی بورسیه‌های غیرقانونی که در رسانه‌های اجتماعی درز پیدا کرد، نام دو پسر وزیر سابق علوم و ارتباط دولت احمدی‌نژاد را در بر می‌‌گرفت.
به گفته آقای پیوندی » یکی از مهم‌ترین ابعاد استقلال دانشگاه این است که دانشگاه بتواند در استخدام استاد و در گرفتن دانشجو، به خصوص دانشجوی دکترا، استقلال کامل داشته باشد « . به گفته وی تنها معیار‌های علمی و آکادمیک باید در این انتخاب دخیل باشند ولی » در ۱۰ سال اخیر این معیار‌های علمی کاملا مخدوش شده اند « ، چرا که وزارت علوم نه بر اساس شایستگی علمی که طبق وابستگی‌های جناحی امکانات بورسیه را فراهم می‌‌کرد. از این طریق وزارت علوم اطمینان حاصل می‌‌کرد که دانشجویان دکترا کنونی و استادان دانشگاه آینده از عناصر وفادار جناح سیاسی خودی باشند.
علیرغم برکناری آقای فرجی دانا، دولت ایران وعده پیگیری پرونده بورسیه‌های غیرقانونی را داد، و امتیاز برخی از داوطلبان را لغو کرده. اما در مواجهه با مجلس غالباً اصولگرا پیگیری این پرونده یک چالش جدی خواهد بود.
آقای پیوندی در مورد ادامه پیگیری این پرونده از طرف دولت افزود: » اگر دولت بتواند پرونده بورسیه‌های غیرقانونی را با موفقیت پیگیری کند، گامی مهم در شکست پروژه اصولگرایان، و در راه باز پس دادن استقلال دانشگاهها برداشته است « .
» اسلامی سازی « دانشگاهها
از زمان پیروزی انقلاب سال ۱۳۵۷، » اسلامی سازی « دانشگاهها یکی از سیاست‌‌های بنیادین آموزش عالی کشور بوده. اما بعد از گذشت سه دهه چند و چون این برنامه همچنان درهاله ای از ابهام به سر می‌‌برد.
به دنبال تظاهرات ناشی از انتخابات سال ۸۸، عزم جدیدی برای تقویت این برنامه به وجود آمد. شمار بالای دانشجویان رشته‌های علوم انسانی برای منتقدین امری نگران کننده تلقی شد، چرا که به گفته آنان این علوم انسانی بر پایه سکولاریسم و فلسفه‌ای مادی گرایانه استوار شده اند.
در راستای این تلاش‌ها طی آخرین بازنگری برنامه دروس علوم انسانی، تغییرات اساسی در رشته‌های فلسفه، علوم سیاسی، روانشناسی، مطالعات زنان، حقوق و حتی معماری، توسط شورای تحول و ارتقا علوم انسانی اعمال شده.
به طور مثال در رشته مطالعات زنان، دروس اجباری مانند » مدیریت خانواده « و » زن و خانواده « به منظور » نقد تفکرات فمینیستی « اضافه شده اند. همچنین واحد » انسان شناسی اسلامی « به کلیه رشته‌های علوم انسانی اضافه شده.
علیرغم اینکه جناح‌های سیاسی مختلف در ایران کلیت » اسلامی سازی « دانشگاهها را می‌پذیرند، اختلافاتی اساسی بر سر چند و چون و محتوای تغییرات لازم وجود دارند.
طی یک سخنرانی در جمع گروهی از استادان دانشگاهی آقای روحانی نسبت به سؤ تفاهم در در معنی اسلامی سازی علوم انسانی هشدار داد:
» مبانی و متد‌های مورد استفاده علم همه جا یکسان هستند، از این نظر چیزی به عنوان علوم انسانی اسلامی یا مسیحی یا یا یهودی وجود ندارد « .
وی در ادامه توضیح داد که برای کاربردی کردن علوم در هر جامعه گاهی به بومی سازی آنان احتیاج است.
طبق گفته آقای پیوندی اینکه بعد از سه دهه بحث » اسلامی سازی « دانشگاهها هنوز به راه است، حاکی از عدم موفقیت این پروژه در رسیدن به اهدافش است.
به عقیده وی » اگر قرار بود این پروژه عملی باشد تا الان باید یک پیشرفت‌های محسوسی در این زمینه حاصل می‌‌شد « . وی افزود بخشی از علت شکست این پروژه تا کنون مقاومت و پویایی خود جامعه دانشگاهی بوده.
اما به نظر آقای پیوندی خطری بزرگتر در پس این ماجرا وجود دارد، آن هم اینکه آن گروهایی که خواهان اسلامی سازی حد اکثری علوم انسانی هستند » به الگوی مدرن دانشگاه به عنوان جایی برای تفکر و پژوهش آزاد معتقد نیستند « .
او در این زمینه افزود : » این گروه بیشتر به دنبال یک دانشگاه بسته و ایدئولوژیک هستند، که همان گفتمان‌های قبلی را بدون هیچ گونه انتقاد باز تولید کند « .
به دنبال برکناری فرجی دانا، آقای روحانی، محمد علی نجفی سیاستمدار اصلاح طلب را به عنوان سرپرست موقت وزارت علوم معرفی کرد و تاکید کرد که تغییر یک نفر به معنی تغییر خط مشی دولت نخواهد بود.
با شروع سال تحصیلی جدید، تنش‌ها بر سر مدیریت دانشگاهها احتمالا تشدید خواهند شد. نتیجه این کشمکش می‌‌تواند تاثیر بالقوه‌ای در تعیین مسیر حرکت کشور در آینده داشته باشد.
